کمبود اقامتگاه‌های ارزان: چرا «اقامتگاه‌‌‌های ارزان و مقبول مسافران» پشت صف مجوز گیر کرده است؟

خانه مسافر به واحدهای اقامتی شامل ویلا، آپارتمان، خانه و سوئیت با مالکیت خصوصی گفته می‌شود که مالکان آنها مجوز سازمان میراث فرهنگی و گردشگری را دریافت می‌کنند تا بتوانند واحد مسکونی خود را در اختیار میهمانان و مسافران شهر خود قرار بدهند. این واحدهای اقامتی با عنوان خانه مسافر، قیمت‌های مناسب‌‌‌تری جهت اقامت چند روزه دارند. با توجه به کمبود بیش از حد هتل‌‌‌ها در کشور که شاید به ۱۰۰۰ هتل برسد، به موجب ماده (۱) و (۲۵) آیین‌‌‌نامه ایجاد، اصلاح، تکمیل، درجه‌‌‌بندی و نرخ‌‌‌گذاری تاسیسات گردشگری و نظارت بر آنها مصوب ۱۳۹۶.۰۶.۰۴هیات وزیران، خانه‌مسافرها به‌‌‌عنوان «تاسیسات گردشگری» رسمیت یافت. در سال‌های اخیر خانه‌مسافرها باتوجه به علایق مسافران و به سبب اقتصادی‌‌‌تر بودن نسبت به هتل‌‌‌ها و همچنین دربست بودن محل اقامتگاه، محبوبیت ویژه‌‌‌ای در بین مردم به‌خصوص خانواده‌‌‌ها پیدا کرده‌‌‌اند که از اکثر آنها به‌ نام ویلا یاد می‌کنند. دلایل متنوع و بسیاری همچون تعداد اندک هتل‌‌‌ها، قیمت به صرفه خانه‌مسافرها، نبود هتل در اطراف شهر و آزادی عمل بیشتر در خانه‌مسافرها برای به وجود آمدن و به رسمیت شناختن خانه مسافرها وجود دارد.

خانه‌‌‌مسافر توانسته تا حدودی، این کمبود را جبران کند، چرا که در برابر تعداد محدود هتل‌‌‌ها، خانه‌‌‌مسافرها در تعداد بسیار بالایی عرضه شدند و با استقبال بسیار زیادی هم از سوی مسافران مواجه شده‌‌‌اند. علاوه بر این، قیمت مناسب خانه‌مسافرها نسبت به هتل‌‌‌ها دلیل دیگری بر ارجحیت این واحدهای اقامتی نسبت به هتل‌‌‌ها توسط مسافران است.

خانه مسافر برای خانواده‌‌‌هایی با تعداد بالا که مجبور به پرداخت هزینه زیاد برای اقامت هستند و هم نمی‌‌‌توانند به صورت دسته‌جمعی در یک واحد اقامتی باشند، بهترین گزینه ممکن است. زیرا علاوه بر قیمت پایین‌‌‌تر، اکثر خانه‌مسافرها قابلیت پذیرش تعداد بالایی از مسافر را دارند و ازین رو خانواده‌‌‌های پرجمعیت می‌توانند با هزینه کمتری در یک مکان اقامت داشته باشند. از دیگر مزایای خانه‌مسافرها برای گردشگران و در واقع صنعت گردشگری این است که، در ایام پرتردد سال مانند تعطیلات چند روزه یا تعطیلات نوروزی، به دلیل حجم بالای مسافرت ، هتل‌‌‌ها به سرعت پر می‌‌‌شوند و مابقی مسافران می‌توانند با رزرو خانه‌مسافر برای سفر خود برنامه‌‌‌ریزی کنند.

انحصار هتل‌‌‌ها با ممانعت از فعالیت قانونی خانه‌مسافرها

باتوجه به نیاز روزافزون بازار گرشگری کشور به خانه‌مسافرها، بحث نظارت بر این مراکز اقامتی مطرح می‌شود که بتوانند به‌‌‌صورت قانونی و تحت نظارت میراث فرهنگی و گردشگری به فعالیت خود ادامه دهند. در واقع، خانه‌مسافرها باید ضوابط و مقررات سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و کلیه ارگان‌های ذی‌ربط را رعایت کنند و به صورت مستمر به جهت کیفی، امنیتی و بهداشتی مورد بازدید قرار گیرند. از این رو «دنیای اقتصاد» در گفت‌و‌گو با محمدامین گلزار، کارشناس گردشگری مرکز پژوهش‌های مجلس به موانعی که بر سر راه بیش از ۳۰۰هزار خانه‌مسافری که در ایران وجود دارد و تنها زیر ۱۰هزارعدد از این مراکز اقامتی توانستند مجوز، آن هم نه از میراث فرهنگی دریافت کنند، پرداخته است.

مستندات نشان می‌دهد که برخی مدیران در مغایرت با تبصره مذکور، خواسته یا ناخواسته زمینه ایجاد انحصارهای جدید، تثبیت انحصارهای موجود، ممانعت از ورود بازیگران جدید به بازار و متضرر ساختن گردشگران و مسافران را فراهم کرده‌‌‌اند. برای نمونه می‌‌‌توان به نامه شماره ۱۴۰۲۲۴۰۰.۷۵۷۴مورخ ۱۴۰۲.۰۴.۲۸ از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به ستاد راهبری تحول دولت مردمی اشاره کرد که از دلایل اصلی ممانعت از ورود تاسیسات خانه‌مسافر به بازار اقامت، خالی از مسافر بودن ظرفیت هتل‌‌‌های یک تا سه‌ستاره بیان شده است. این درحالی است که مطابق تبصره «۴» ماده (۱) قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب و کار مصوب ۱۴۰۱.۰۲.۰۵اشباع بازار نمی‌‌‌تواند دلیل ممانعت از ورود سایر بازیگران باشد.

اما نکته قابل تامل در روند درخواست‌‌‌های مجوز برای خانه‌مسافرها در این است که هیات مقررات‌زدایی در تاریخ ۱۴۰۱.۹.۱۹مجوز خانه‌مسافر را ثبت‌محور کرده. یعنی در حدود تنها ۹ ماه، نزدیک به دو‌سوم خانه‌‌‌های مسافر مجوز‌دار طی تمام سال‌ها، به تعداد خانه‌‌‌های‌ مسافر اضافه شده‌‌‌اند. خانه‌مسافرها به‌‌‌دلیل ثبت‌محور بودن تاکنون با ۸۲۸۱ درخواست برای مجوز همراه بوده که ۱۰۰ درصد آنها بدون تاخیر صادر شده‌‌‌اند. در حالی که، بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تنها ۱۲درصد از مراکز اقامتی تاییدمحور موفق به دریافت مجوز شده‌اند. بنابراین، اگر قرار بود مجوز خانه مسافر نیز مانند سایر تاسیسات گردشگری به‌‌‌صورت تایید‌محور صادر شود، احتمالا عملکرد صدور مجوز خانه‌مسافر تا معیار اعلامی ۳۰۰هزار خانه‌مسافر، فاصله بیشتری می‌‌‌داشت. گلزار این تفاوت ثبتی را مورد قبول نبودن خانه‌مسافرها در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری می‌‌‌داند و این ارقام در گزارش وزارت اقتصاد، مرکز ملی بهبود محیط کسب و کار از وضعیت صدور مجوزهای مربوط به تاسیسات گردشگری به ثبت رسیده است و این آمارها از درگاه وزارت میراث نبوده است. از همین رو آمار ثبت شده در میراث با رقم ۶۴۸۴ با رقم ثبت شده در درگاه مجوز ملی متفاوت است.

براساس این آمار، از تاسیسات گردشگری تنها خانه‌مسافر است که ثبت‌محور است و مابقی تاسیسات به‌‌‌صورت تایید‌محور هستند. حالا مطابق این گزارش، از ۸۲۸۱ مورد درخواست خانه‌‌‌های مسافر که ثبت‌‌محور هستند ظرف سه روز مهلت قانونی به درخواست‌ها پاسخ داده شده و تایید شدند اما مابقی تاسیسات که تایید‌محور هستند به دلیل رویکرد انحصاری که در وزارتخانه وجود دارد عملا قالب این تاسیسات تایید نمی‌‌‌شوند. اگر پاسخی هم به درخواست‌‌‌ها داده شود، خارج از زمان قانونی مقرر شده است.

گلزار در ادامه به موضوع عدم حمایت وزارت میراث از خانه‌مسافرها می‌پردازد که وزارت میراث هیچ یک از خانه‌‌‌های مسافر ثبت شده توسط درگاه ملی مجوزها را به رسمیت نمی‌‌‌شناسد. وزارت میراث تنها آمار ثبت شده در وزارتخانه یعنی همان عدد ۶۴۸۴ را قبول دارد و ۸۲۸۱ خانه‌مسافر ثبت شده در درگاه ملی مجوزها را به رسمیت نمی‌‌‌شناسد و هیچ‌گونه نظارت پسینی بر آن ندارد و این منجر به معطلی بسیاری از درخواست‌‌‌ها شده و ادارات استانی را با مسائل بسیاری مواجه کرده است.

کارشناس گردشگری مرکز پژوهش‌های مجلس به نحوه صدور مجوز اشاره می‌کند مبنی بر اینکه، برای هر یک از تاسیسات گردشگری یعنی هتل‌‌‌ها، یا بوم‌گردی‌‌‌ها یا خانه مسافر و… آیین‌‌‌نامه‌‌‌هایی تحت عنوان ضوابط ارزیابی و درجه‌‌‌بندی وجود دارد. وزارت میراث با کمک کارشناسان استانی خود درخواست‌‌‌ها را برحسب احداثی یا تبدیلی بودن، ارزیابی می‌کند، اگر از شرایط اولیه برخوردار بود، وارد مرحله بعدی و نمره‌‌‌دهی شده و مجوز صادر می‌شود، تا مراحل بعدی را طی کنند. اما اگر شرایط اولیه را نداشت از مراحل صدور مجوز خارج می‌شود.

اما مساله‌ای که وجود دارد اینکه اگرچه مطابق برآورد مرکز پژوهش‌‌‌ها در سال ۱۳۹۸ گفته شده ۳۰۰هزار خانه‌مسافر در کشور وجود دارد، اما در واقع، ظرفیت آن خیلی بیشتر از این آمار ارائه شده است و هر خانه‌‌‌ای می‌‌‌تواند به عنوان خانه‌مسافر معرفی شود. در حال حاضر ما با مشکل اقامت خیلی از افراد مواجهیم. جای اقامتی به اندازه نیاز افراد نیست و در مقابل به خانه‌مسافرهایی که مجوز ندارند هم نمی‌‌‌توانند به راحتی اعتماد کنند. تعداد هتل در خیلی از شهرها کم است و برخی از روستاها و شهرها نه تنها هتل ندارند با کمبود بوم‌گردی با قیمت بالا هم مواجهند. این باعث انحصار شده و مسافران را با محدودیت انتخاب مکان اقامتی مواجه می‌کند.