ریزش ساختمان‌های نوساز در ۴ منطقه تهران/ ۱۰ دلیل سستی ساختمان ها

پدیده ریزش ساختمان های نوساز در غرب و جنوب غربی تهران از سوی پژوهشکده سوانح طبیعی مورد بررسی قرار گرفته که نتایج این مطالعات نشان می دهد محلاتی از مناطق ۲،۹،۱۰ و ۱۱ گرفتار این پدیده شده اند .

به گزارش اکوایران،شناسایی عوامل موثر بر ریزش ساختمان های نوساز در غرب و جنوب غرب تهران و ارائه راهکارها” از سوی  پژوهشکده سوانح طبیعی مورد بررسی قرار گرفته است . خلاصه ای از این پژوهش توسط مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهرداری تهران منتشر شده است .

براساس این گزارش پدیده نشست، کج شدگی و آسیبهای جدی سازه ای و تأسیساتی در ساختمانهای نوساز در سالهای اخیر به یکی از دغدغه های جدی در برخی نواحی از مناطق ۲، ۹، ۱۰ و ۱۱ شهرداری تهران تبدیل شده است.

براساس گزارش منتشر شده ، این پدیده می تواند با فراتر رفتن از محدوده ایجاد ترک و کج شدگی وارد فاز تخریب بخشی از تأسیسات و یا بخشی از سازه شده و در نهایت در بحرانی ترین حالت فروریزش کلی ساختمان را به دنبال داشته باشد. همچنین کج شدگی ساختمان می تواند احتمال تخریب ساختمان تحت بارهای لرزه ای را افزایش دهد. بررسی کاربری اراضی و قطعات مسیر قنات ها کانال های زیرزمینی و مترو عکسهای هوایی و تصاویر ماهواره ای، چاه ها، مسیل ها، سبک ساخت و ساز و نقشه های پهنه بندی جایکا در مناطق مذکور شناخت اولیه ای از وضع موجود در نواحی تحت بررسی به دست آمد.

در ادامه این گزارش آمده است :‌مدلسازی، تحلیل و ارزیابی دقیق روسطحی و زیر سطحی، حکایت از ضعف خاک در نواحی مورد بررسی دارد و احتمال رمبندگی (ریزش ناگهانی) را نسبتاً قابل اعتنا میداند و مطالعات پیشین نیز در این خصوص، نشان می دهد که بخشی از محدوده مورد مطالعه در معرض سیلابهای جوان قرار داشته است، این سیلابها رسوبات حاوی لای و رس لاغر و متخلخل را در این محدوده بجای گذاشته اند که در شرایط کنونی با بارگذاری روسازه و سپس نفوذ آب ناشی از ترکیدگی لوله های قدیمی و یا سایر نشتی ها فروریخته و متراکم شده و موجبات نشست نامتقارن سازه ها را فراهم آورده اند میزان کج شدگی دوران و حتی نشست سازه ها به عوامل مختلفی بستگی دارد که از مهمترین آنها می توان به میزان پتانسیل رمبندگی خاک ضخامت لایه حساس تر ،خاک مقدار سربار با در نظر گرفتن وزن روسازه، مقدار آب رسیده به لایه حساس تر فاصله لایه حساس تر از زیر پی و مدت زمان برهم کنش عوامل فوق تا قبل از مقاوم سازی ساختمان اشاره کرد.

پژوهشگران تاکید کرده اند :برنامه اقدام جهت پیشگیری و حل مشکل میتواند در چهارچوب راهکارهای پیشگیری از نشست ساختمانها بر روی خاک های مسئله دار در مراحل قانونی ساخت روش اصلاح و شاقول سازی ساختمانهای نشست کرده و پایش مستمر ساختمانهای فاقد نشست در شرایط فعلی مورد توجه قرار گیرد.

همچنین تعیین پراکندگی جغرافیایی خاک های مسئله دار بررسی نشانه های آغاز نشست در ساختمانهای نوساز، بررسی نکات حقوقی در مواقع بروز نشست در یک ساختمان و فرآیندها و تصمیمات بالادستی لازم برای پیشگیری و مواجهه با رخدادهایی از این دست از دیگر موارد حائز اهمیت است .

در بخش دیگری از پژوهش آمده است :‌فرسودگی فضاهای شهری و ساختمانهای مسکونی و غیر مسکونی یکی از اساسی ترین مسائل و چالشهای بافتهای فرسوده و ناپایدار است. علیرغم آنکه در بخشهایی از بافت فرسوده شهری تخریب و نوسازی صورت گرفته همچنان با پدیده کج شدگی دوران و آسیبهای جدی سازه ای در ساختمانهای نوساز مواجه می شویم این موضوع در حال حاضر به یکی از دغدغه های مهم در محدوده هایی از مناطق ،۲ ۹ ۱۰ و ۱۱ شهرداری تهران تبدیل شده است فراوانی آسیبهای فوق الذکر در منطقه ۹ به ویژه در زیر محور دامپزشکی تا محور شهید نیارکی به میزان چشمگیری بیشتر است. این چالش طیف ویژه ای از ذی نفعان و ذی مدخلان از جمله ساکنان این ساختمانها شهرداری منطقه و سازمان نوسازی را در بر می گیرد به ویژه آن که این ساختمانها با توجه به آسیبهای جدی در وضع موجود، قطعاً آسیب پذیری بسیار بالاتری در برابر بحرانهایی، مانند زلزله خواهند داشت. این پدیده که تحت عنوان ساختمانهای نوساز نشست پذیر شناخته میشود در اصطلاح به ساختمانهایی اطلاق می شود که علیرغم نوسازی در سالهای اخیر دچار آسیبهایی، نظیر نشست و کج شدگی یا ایرادات جدی سازه ای شده اند.

در چرایی بروز چنین پدیده ای که مستقل از کیفیت عمومی ساخت و ساز در محدوده های فرسوده شهری رخ می دهد فرضیات و عوامل مختلفی وجود دارد ازجمله  تعیین اشتباه مقاومت مجاز خاک ، تنوع بیش از حد نوع خاک به علت شرایط طبیعی – تاریخی ،عدم نظارت دقیق متولیان مربوطه ، اجرای ساختمان توسط سازندگان فاقد صلاحیت حرفه ای ، عدم اجرای تهمیدات فنی لازم جهت بهسازی و اصلاح خاک زیر فونداسیون ، طراحی و اجرای نامتناسب سازه با نوع خاک ، فرسودگی تأسیسات زیر سطحی ، مدیریت ناصحیح در جمع آوری آبهای سطحی و وجود لایه های عمیق تر خاک های مسئله دار در زیر یک بخش از ساختمان.

به اعتقاد پژوهشگران ،مجموعه این عوامل ملاحظات مختلفی را در ابعاد فنی – اجرایی حقوقی، مالی، اجتماعی و طبیعی، زیست محیطی در بر می گیرد.

شهرداری تهران نقش مهمی در ایمنی و تاب آوری شهر در برابر زلزله و حوادث غیر مترقبه دارد و از طرفی ارتقا سطح کیفی پروژه های شهر و نظارت و ارتقای کیفیت در ساخت و سازهای شهری در دستور کار شهرداری تهران با هماهنگی دستگاه های اجرایی ذی ربط قرار دارد؛ لذا انجام اقدامات در راستای ارائه راهکارهای مقاوم سازی ساختمانهای مسئله دار نوسازی شده و اصلاح فرایندها جهت پیشگیری از تکرار این اتفاقات از جنبه های مختلف مبتنی بر اسناد و قوانین فرادستی باید مورد توجه قرار گیرد.

درادامه این گزارش یادآوری شده ،گسترش ساخت و ساز در کلان شهر تهران بدون شناخت دقیق به لحاظ زمین شناسی و عدم انجام مطالعات دقیق و جامع قبل و حین ساخت از جوانب مختلف به ویژه ژئوتکنیکی، سبب بروز حوادث متعددی در این کلان شهر شده که از آن جمله می توان به آسیب دیدگی، نشت و ناشاقولی ساختمانهای نوساز در محدوده هایی از برخی مناطق تهران اشاره کرد.

در بروز نشست و ناشاقولی یک ساختمان معمولاً هم چالشهای روسطحی روی بستر و هم چالشهای زیر سطحی (بستر) به صورت توأم دخیل هستند. برهم کنش عوامل مختلفی از جمله تغییرات آب و هوایی طولانی مدت ۲ تشکیل خاک های مسئله دار یا نیمه تر حساس در لایه های بالایی به دلیل متاثر بودن از تغییرات اقلیمی – تشکیل لایه های خاک حساس تر در نزدیکی سطح زمین و ۴ افزایش قابل توجه رطوبت بصورت موضعی در لایه حساس تر خاک، می تواند در نشست ساختمانها و آسیب دیدگی آنها تاثیر گذار باشد.

میزان نشست با پتانسیل رمبندگی خاک، میزان سربار و ضخامت لایه های حساس خاک رابطه مستقیم دارد. اگر نگاهی به فرآیند جواز تا پایان کار ساختمانهای دچار نشست یا کج شدگی بیندازیم، سلسله کاستی های زنجیرواری در وقوع رخدادهایی از این دست محسوس است.

برخی از ضعفهای موجود در وقوع چنین پیشامدهایی که در این گزارش به آن اشاره شده ،عدم وجود نقشه های پهنه بندی مناسب با نگاه ویژه به خاکهای مسئله دار ، عدم مهارت در تحلیل نتایج آزمایشهای خاک ، عدم تاکید بر اجرای آزمایش های مخصوص خاکهای حساس ، عدم بازنگری گزارشهای خاک در شرایط هشدار به وجود خاکهای ضعیف ۵، عدم بازنگری در گزارش های خاک ساختمان در دست احداث و تطبیق با مشخصات فونداسیون توسط ناظر و مجری ذی صلاح،عدم هوشیاری و توجه ساکنین و سازندگان ساختمانهای در حال نشست به علایمی از قبیل بازشدگی درزهای انقطاع و ریزش سنگ نما است .

به اعتقاد پژوهشگرانی که این گزارش را تهیه کرده اند ،مدیریت شهری میتواند در پیشگیری از بروز این عوارض در راستای تسین قوانین و دستورالعملهای کاهش آسیب پذیری ایفای نقش کند. پهنه بندی و ریز پهنه بندی خاک در جهت شناسایی خاکهای ناپایدار تشکیل کارگروه کاهش خطر و تعیین دقیق مسیر عملیاتی کار به جهت ماهیت اضطراری این قبیل عوارض باید مورد توجه قرار گیرد . بررسی ابعاد حقوقی بروز آسیب در ساختمانهای نوساز مناطق شهری در گیر که مستلزم همکاری کلیه سازمانها و نهادهای مرتبط با موضوع نیز حائز اهمیت است، به عنوان مثال، از منظر حقوقی، مرجع صدور پروانه اخذ جواز در این مناطق را در جهت نوسازی بافتهای فرسوده تسهیل می کند. بر اساس ماده ۵۵ قانون شهرداریها زمانی که یک بنا برای مردم مخاطره آمیز شناخته میشود می بایست نسبت به ممانعت این نوع ساخت و ساز اقدام شود.

با مطالعه موردی ساختمانهای نوساز ریزشی فرسودگی سیستم آبرسانی شهری در معابر مناطق در گیر این رخداد، به عنوان یکی از عوامل مهم شروع نشست روشن شده است . تمهیدات و تعمیرات به موقع و شناسایی پهنه سیستم آبرسانی فرسوده، توسط متولی آن می تواند از تکرار و تشدید این عارضه جلوگیری کند. همچنین نظارت دقیق حین ساخت توسط مهندس ناظر بر احداث فونداسیون و شالوده ساختمان بر بستر خاک پایدار و باربر و بازدید مرحله ای در زمان خاکبرداری با گزارش صدور پروانه در خصوص وضعیت ساختگاه میتواند گام مهمی در جهت کاهش آسیب باشد.

همچنین، نظارت عالیه بر ساخت و ساز توسط وزارت راه، مسکن و شهرسازی و به تبع آن سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران و سایر سازمانها و دستگاههای همکار بر اساس قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان در جهت کاهش فراوانی این عارضه نقش مهمی دارد. نقش حقوقی آزمایشگاههای ژئوتکنیک و مهندسین طراح سازه در پروانه های احداث بنا در مناطق مورد بحث با انجام آزمایش های دقیق تشخیص ضعف باربری خاک و انطباق طراحی شالوده بر اساس رفتار خاک قابل ملاحظه است .

در این پژوهش پیشنهاد شده در راستای کاهش آسیب های ناشی از نشست و ناشاقولی ساختمانها در برخی مناطق تهران تدوین برنامه عملیاتی در دو حوزه اقدام و پیشگیری باید مورد توجه قرار گیرد. در حوزه اقدام بروزرسانی کلیه ساختمانهای نشست کرده نوساز و تکمیل بانک اطلاعاتی مستدل در قالب یک برنامه امکان پذیر است.

پس از آن بر اساس راهبردهای مقاوم سازی و ارتباط با مالکین ساختمانها در قالب پیشنهادات عملیاتی به مالکان و ارائه تسهیلات از قبیل اسکان موقت، می توان نسبت به مقاوم سازی این ساختمانها توسط شرکتهای ذی صلاح و مقاوم ساز اقدام کرد. در راستای کاهش اثرات نشست در خاکهای فروریزشی و جمع شونده، برخی اقدامات مانند اجتناب از ساخت و ساز بر روی خاکهای حساس و فروریزشی ، ممانعت از رسیدن رطوبت شدید به خاک  ،اصلاحات با تثبیت خاک منطقه جهت کاهش با حذف پتانسیل نشست خاک روش حذف خاک حساس به رطوبت روش حفاری بیش از حد و جایگزینی خاک؛ روش پیش رطوبت دهی فشرده سازی توسط صفحه ارتعاشی غلتک لرزشی و دستی همراه با پیش رطوبت دهی؛ انفجار عمیق همراه با پیش مرطوب کردن؛ تثبیت شیمیایی خاک؛ تزریق تراکمی؛ تراکم دینامیکی ، تقویت سازه و اجرای پی های عمیق برای انتقال بار (سیستم فونداسیون پیش تنیده استفاده از فونداسیونهای عمیق ، صحت سنجی گزارشهای مکانیک خاک توسط نظارت شهرداری جهت ممانعت از صوری بودن آنها و استفاده از مهندسی ژئوتکنیک در نظارت بر احداث پی در مناطق دارای خاکهای حساس در حوزه پیشگیری با توجه به حجم اطلاعات و داده های مورد نیاز و لزوم تأیید و تصویب بسیاری از دستورات بالادستی توسط ارگانهای کشوری در گام نخست تشکیل کمیته تخصصی فنی- اجرایی منتخب از کلیه عوامل دخیل در فرآیند طراحی، نظارت اجراء صدور پروانه بازرسی تعمیر و نگهداری ساختمان پیشنهاد می شود.